Jan Strzyżowski i jego fotografie. Zobaczymy je na wystawie w Zamościu

Pierwszy zakład fotograficzny założył w Zamościu Kazimierz Strzelecki (w styczniu 1879 r. otrzymał pozwolenie na jego otwarcie przy ul. Grodzkiej 31). Tak powstał jeden z dwóch zakładów działających wówczas w Guberni Lubelskiej, poza Lublinem (w 1879 r. taką działalność rozpoczął w Chełmie Andrzej Płaczkowski). Strzelecki fotografował nie tylko mieszkańców miasta. Wydał także (w 1877 r.) słynny „Album Zamojskie”, w którym zamieszczono najstarsze, znane zdjęcia architektury Hetmańskiego Grodu.

W 1885 r. doszło do sensacyjnego, opisywanego przez prasę wydarzenia, które położyło kres ówczesnej działalności Kazimierza Strzeleckiego. Fotografa oskarżono o celowe podpalenie swojego „mieszkania” (niektóre źródła informują, iż był to stary, drewniany dom na przedmieściu Zamościa). W ten sposób chciał podobno wyłudzić tzw. asekurację w wysokości 5 tys. rubli, podczas gdy rzeczywiste straty wynosiły ok. 50 rubli.

Strzelecki trafił do aresztu, potem na zesłanie. Jego zakład po pewnym czasie odkupiła Bronisława Ułasiewicz (była to wdowa po burmistrzu Tomaszowa Lub.). W lutym 1895 r. Abram Herszohn uzyskał pozwolenie na otwarcie w Zamościu jeszcze jednego, konkurencyjnego zakładu. Bardzo zaniepokoiło to Bronisławę Ułasewicz. Napisała nawet do gubernatora alarmujący list w tej sprawie. Tłumaczyła w nim, iż dwa zakłady fotograficzne nie są w Zamościu potrzebne, a Herszohn jest już człowiekiem majętnym, „żyjącym z kapitału”.

To władz jednak nie przekonało. W 1897 r. Bronisława Ułasewicz odstąpiła zakład fotograficzny swojemu kuzynowi Janowi Strzyżowskiemu. To był niezwykły, utalentowany człowiek. Prowadził on w Zamościu atelier "Fotografia artystyczna" przez blisko 40 lat (w kamienicy przy Rynku Wielkim 11). Pracownia działała w drewnianym budynku, który postawiono w miejscu zburzonej, staromiejskiej kamienicy.

W 1907 r. Strzyżowski poprosił władze także o pozwolenie na otwarcia filii swojego zakładu na Lubelskim Przedmieściu, w sąsiedztwie zamojskich koszar. Takie pozwolenie otrzymał.
Według Adama Gąsianowskiego, właściciela Muzeum Fotografii w Zamościu, ów zamojski fotograf był doskonałym rzemieślnikiem i artystą: jednym z najciekawszych w dziejach regionu. Miał dobry sprzęt fotograficzny oraz – co ważne – kilka rodzajów tła, przy których wykonywał zdjęcia klientom. Dzięki nim mogli zamówić np. romantyczną "podobiznę" w sąsiedztwie pięknie wymalowanej skały, w parku czy przy łódce. Przy takich, malowniczych tłach fotografowano ludzi pojedynczo i całymi grupami.

– Po czym można było kiedyś poznać dobrego fotografa? Im więcej miał w swoim zakładzie rodzajów tła, tym prosperował lepiej – mówi z uśmiechem Adam Gąsianowski. – Po prostu ich wykonanie było kosztowną inwestycją. Każde tło trzeba było zamawiać u wziętych malarzy.

Strzyżowski wykonywał także zdjęcia paszportowe. Fotografował m.in. ważne wydarzenia z życia miasta. Wydawał również pocztówki. Na jednej z nich możemy zobaczyć zakład Strzyżowskiego (z zewnątrz) oraz dużą reklamę jego atelier. Tę fotografie wykonano na początku lat 30. ub. wieku.

– Przyglądam się często każdemu detalowi tego zdjęcia: oknom, rynnom, zaciekom na ścianach kamienic, osmolonym kominom czy drodze, która wije się wstążką aż po horyzont. To dekoracje życia ludzi, których już nie ma – mówi Adam Gąsianowski. I dodaje: – Strzyżowski był świetnym fachowcem. Popatrzmy np. na sfotografowane przez niego wieże czy budynki. One nie "kładą się" w kadrze, nie pochylają. Aby uniknąć takiego wrażenia, trzeba było kiedyś wykazać się kunsztem. Ten fotograf nie miał z tym kłopotu.

Ale jego konkurenci także radzili sobie znakomicie. Ze spisu z 1908 r. wynika, iż w Zamościu działały wówczas tylko dwa zakłady fotograficzne. Należały one do Jana Strzyżowskiego i Wincentego Suchowierza (założył zakład przy ul. Bazyliańskiej; potem ów „interes” odziedziczył jego brat – Antoni Suchowierz). Spis z 1914 r. informuje natomiast o trzech zamojskich zakładach: Jana Strzyżowskiego, Wincentego Suchowierza i Moszko Josifa Lejbowicza Zyntaka (przy Lubelskim Przedmieściu).

W latach 20. ub. wieku zakład fotograficzny prowadził także Antoni Jabłoński (przy ul. Bazyliańskiej), a od 1930 r. zdjęcia można było zrobić w Zakładzie Franciszka Obsta (działał przy ul. Żeromskiego).

Historia zamojskiej fotografii jest fascynująca. Adam Gąsianowski potrafi o niej opowiadać godzinami. W piątek (21 czerwca) przypomni postać Jana Strzyżowskiego. Zobaczymy także wiele zdjęć wykonanych przez tego bardzo ciekawego fotografa. Ekspozycja zostanie otwarta o godz. 16.30.